Pink Floyd Live at Pompeii (Directors Cut) (1972)

Yaşam olgusunu, zihninde ve bedeninin her bir parçasında ve o parçaların her bir hücresinde ya da belki de ruhunun bütün katmanlarında algılamanı ve hissetmeni kolaylaştıran, ona değer katan tek ve ayrıksı tabaka ÖLÜMDÜR.

İnkâr ile uzaklaştırılan ve unutulmaya çalışılan ÖLÜM nihayetinde yaşamın içinde barınır. Peki, hepsi bu kadar mı? Yaşam ve ÖLÜM söz konusu olduğunda,  tüm idrak kanallarındaki geçişi kolaylaştıran ve onu hazmedilmesi kolay bir lokma haline getiren yanılgımızın şah damarı bu kaygan mantığın pürüzsüz boynunda mı nabız veriyor? Düşün!

Karşıt kutuplar birbirinden bağımsız olamazlar ve etkileşim daimidir ve belki de bu süregelen uyum ve denklik, ÖLÜMÜ tek başına yaşamı değerli kılan bir etmen olarak değil, asıl değerin kendisi olarak ÖLÜM, yaşamı sadece bir düzenek olarak içinde barındıran döngünün kendisi olmalıdır. Öyleyse ÖLÜMÜ bir etken ve aynı zamanda etkin bir devinim olarak görebiliriz. (fikir yürütüyorum; ana kaynak Yin&Yang felsefesidir, biline…)   

İki karşıtlığı birbirinden iten tek detay ise NEFEStir! 

Telâşla yaşamın içine çekildiğinde, başlama anın içine çektiğin derin bir NEFEStir. Çoktandır uyanmış yüreğinde sakin ve sabit vuruşlarla hızlanır kan dolaşımı ve tenin artık başkalarının dokunuşlarına maruz kalmaya açıktır.   

NEFESine, ritmik ve boğuk vuruşlarla eşlik eder yüreğin, hâlen…

Yaşam ve ÖLÜM arasındaki döngüyü ve karşıtlık yaratan etkileşimi, dokunaklı bir ironiyle beraber anlaşılabilir sözlere ve bazen de sadece müziğin içine yedirebilen ve dışarıdan ‘ahkâm kesmek’ olarak değerlendirilebilecek cesaret ve atılganlıklarını, ustalık gerektiren zarafetli bir dile çevirmeyi başarabilmiş en iyi gruptur Pink Floyd. Onlar anlatmaya çalıştıkları konuyu asla işaret etmezler, sadece orada olduğunu söylerler. Zaten bildiğin ama düşünmekten imtina ettiğin ve belki de korktuğun meselelerdir onlar.  

Yazıyı ilk cümlesinden itibaren kasvete boğmak istemezdim ama onlar ÖLÜMÜ ve deliliği gündelik hayatın olağan meselelerine dönüştürebilme kabiliyetleri sayesinde benden ve onları dinleyen herkesten, aklın ötesinden didiklenmiş metafizik alâmetlerden ziyade gözün ilişiğinde duran, yalnızca bakmayı seçersen farkına varabileceğin, yaşama ve insana dair ipuçlarını avucuna tutuşturdukları bir emniyet halatı gibi çekiştirmeni diğer bir deyişle SORGULAMANI beklerler!

Belki de NEFES bu yüzden değerlidir; boğazına çöken ve hayatı kısıtlayan, baskıcı ve bağnaz bir anlayışın pençesindeyken bile ilk önceliktir çünkü NEFES!

ÖLÜMÜN idrakinde bile son vedandır.      

Belki de yine bu yüzden, Meddle albümünden “Echoes” ile açılışı yapar Pink Floyd! Önce derin derin içine çektiğin NEFESin boğuk sesini ve ardından suya düşen bir tek damlanın ve onun yankısını duyarsın: berrak ve kristal bir ses; bir daha düşer ve bir daha… 

Sanki yankıya nazire yapmak istermiş gibi! Vezüv’ün eteklerine çarpıp geri gelir halüsinatif müziğin tınısı.  

1971 yılında İtalya’da ki Pompei amfitiyatrosundaki konserinde hiç kimseye çalar grup. Prensip, sanki muazzam bir devin, kuytu bir köşeye ilişmesi gibi sıra dışıdır. Floyd bir bakıma sessizliğin kendisi olmaya yeltenmiştir ve bunu gerçekleştirirken de, bu ıssız antik Roma kentine müziklerinin içinde akışkan bir rolü olan olağanüstü ses, ritim ve melodileri nazikçe ama beceri dolu bir üslûpta sızdırmayı başarmıştır. 

Vezüv’ün kızgın külleri altına gömülerek yok olan kentin kalıntılarına, güçlü amfilerden Pink Floyd’un psychedelic müziğinin iniltili ve büyülü vibrasyondaki melodik titreşimlerini sızdırmayı planlıyorsanız, dünyanın en zalim ve acımasız volkanının yok ettiği Pompei’ye hiç şüphesiz biraz NEFES ve bir kalbin kan pompalayan uyumlu sesi ile giriş yapmak çok anlamlı bir metafor karşıtlığı oluşturacaktır.

Kentin tüm ahalisinin birdenbire antik Roma’dan kalma heykellere dönüştüğü düşünülürse, bu metafor şahit olanın vücudundaki tüm tüyleri diken diken eden bir ürpertinin hiç de azımsanmayacak tetikleyicisi olabilir. Dahası bir zamanlar yaşayan, kanlı canlı bedenler olan o dehşetengiz heykeller, Pink Floyd’un alışılmadık ıssız konserinin tek şahidi ve dinleyicileri sayılabilir.     

Gerçektende Pompei’nin mozaik ve heykel sanatlarında ki olağanüstü görselliğini yansıtan arkeolojik kalıntılar, grubun tuhaf ve gizemli ama bir yandan da enerjik müziğinin içine dâhil olduğunda, seyredenin bilinçaltına hitap eden bir hipnotizma etkisi yaratır; aklın inkâr mekanizmasının dişlilerini madeni bir gıcırtı sesiyle uyandıran tek gerçek, aslında o beceri gerektiren sanatın emekçilerinin de dehşet anını sonsuza dek donduran ve insanoğlunun önüne bir ibret abidesi gibi bırakılmış, sanatın ince işçiliğinden uzak ama maalesef daha çarpıcı o taşlara dönüşmüş olduğu kavrayışıdır.

Pompei’nin büyülü atmosferini şimdilik bir kenara bırakıp projenin fikir babasının hikâyesine biraz değineyim.

Yetmişli yılların başında Adrien Maben’in, sanatın görsel ve işitsel temalarını bir filmde iç içe kullanma ve zarif bir üslûpta birleştirme isteği, kafasını kurcalayan önemli bir mesele haline dönüşürken, o yıllardaki usullere aykırı müzikal anlayışları ve kameralardan uzak duran gizemli karakterlerini de hesaba katarak, Pink Floyd’un kafasındaki bu belki aşırı idealist proje için mükemmel bir seçim olacağını düşünür. Grubun menajeri ile bağlantıya geçtikten bir süre sonra süreç ilerler ve Pink Floyd’un gitaristi David Gilmour ile bir görüşme ayarlanır. Ona aklındaki fikrin, gerçeküstü sanat ile müziğin bir nevi evliliğine olanak sağlayan ve bunu görselleştiren bir film yapmak olduğunu söyler. Gerçeküstücülük akımının önemli temsilcilerinden sayılan Rene Magritte ve Giorgio de Chirico’nun çizimlerini hatta Jean Tinguely’nin deneysel heykellerini bu projenin içinde kullanmayı plânlıyordur.

Fakat filmin görsel temasını oluşturan materyallerin yetersizliği ve Floyd’u projenin bir parçası haline getirmesi beklenen konseptin de Maben’in daha sonra kabulleneceği üzere heyecandan uzak, kötü bir fikirden ibaret olması sebebiyle Gilmour ikna olmaz ve ileriki bir tarihte yeniden görüşmek amacıyla ayrılırlar. 

Maben daha sonra kız arkadaşı ile turistik gezi amacıyla gittiği İtalya’nın Napoli şehri yakınlarındaki Pompei’de, bireysel ‘uyanışını’ yaşar ve projesi için burasının biçilmiş kaftan olduğu kanaatine varır. Ona göre burası tam da Pink Floyd’un olmak isteyeceği bir yerdir çünkü Pompei’de bulunan her insan birçok olguyu aynı anda hissedebilir; yıkılmış antik şehrin duvarlarında ÖLÜMÜ veya ihtiras dolu seksin kokusunu duyumsayabilirsiniz. David Gilmour ile yeni bir buluşma ayarlanır ve Adrien Maben Floyd’u Pompei’ye götüreceğini hatta grubu Vezüv sırtlarında yürüteceğini anlatarak onu ikna eder. Gilmour bu fikri grup arkadaşlarına iletir ve Floyd bu filmin içinde olmaya karar verir. 

Maben 1971’in Ekim ayında çekimlere başlar ve ertesi yılın ilk aylarında filmin Paris’te yapılan stüdyo çekimleri için bulundukları esnada Pink Floyd elemanları ile mola aralarında birebir söyleşiler de yapar. Bu röportajlar grup elemanlarının söyleşilere karşı genel tavırları nedeniyle biraz ciddiyetsiz bir havada geçmesine rağmen çok değerli materyaller olarak tarihe geçer. Bu soru-cevap şeklindeki söyleşiler siyah-beyaz olarak filme yerleştirilmiştir. 

1973 yılına girildiğinde ise Maben, Roger Waters’ı arayarak aklında bazı yeni fikirler olduğunu söyler. Pink Floyd’u bu sefer stüdyoda albüm kayıtları için çalışırken kaydetmek istiyordur. Canlı performanslarına Pompei’deki konser sayesinde şahit olan izleyici, bu sayede grubu albüm kayıtları esnasında kullandıkları teknikler, yaptıkları müzikal deneyler ve stüdyodaki çalışma prensipleri bakımından da izleme şansına erişmiş olacaklardır. Hesapta  “Live at Pompei” filminin bir sonraki sürümü olacak olan bu filmde üslûp tamamıyla aynı ama anlam farklı olacaktır. Waters Maben’in bu önerisine olumlu yaklaşır (şaşırtıcı!) ve ona eğer Londra’daki Abbey Road Stüdyolarına gelirse çekimleri tamamlayabileceği karşılığını verir. Şanslı bir tesadüfle Maben, Pink Floyd’u Abbey Road stüdyolarında Rock tarihinin en klâsik albümlerinden birini, “The Dark Side Of The Moon” süitini kaydederken yakalar ve bu kayıt anlarını da filme alır. Grubun kayıtlara verilen aralarda Abbey Road kantininde vakit öldürmesini ve aralarında yaptıkları konuşmaları da kayda almayı ihmal etmez.

Paris’teki o kısa söyleşilerde grup elemanlarının hayat felsefeleri ya da Pink Floyd’un müzikal felsefesi hakkında bazı ipuçları yakalamayı da başarır Maben. Meselâ grubun davulcusu Nick Mason sahnedeki müzikal icraatlarını daha çok “çılgın bir bilim adamının lâboratuarı” benzetmesi ile açıklamaya çalışır. Mason’un bu mizahî ifadesi önemlidir çünkü çoğunlukla enstrümanlarından dökülen notalar emprovize olarak geliştirilmeye açık bestelerdir ve uzun yıllar boyunca (The Dark Side Of The Moon yayınlanana kadar) bu prensibi devam ettirmişlerdir. 

Filmde de Mason’un bu benzetmesinin hemen ardından grup “Saucerful Of Secrets” parçasına girişir ki, benzetme hakikaten abartı değildir, Floyd çaldığı enstrümanlara acımasızca, hoyrat bir saldırganlıkta dalar. Hemen her notada kaos vardır. Parça dört bölümden oluşan bir enstrümantaldir. İlk bölüm olan “Something Else” çalınma şiddeti değişkenlik gösteren zil seslerinden ibarettir. Bu bölümde Waters’ın saldırgan stili Vezüv’ün merhametsiz kükreyişini andırır. Zilleri ellerindeki bagetlerle şaşırtıcı bir öfke ile döver Roger Waters. Mason onu kendi zillerine yaptığı daha yumuşak dokunuşlarla takip eder. Gilmour bu bölümü ‘savaş hazırlıkları’ tabiri ile tasvir eder.

Ardından Nick Mason’a ait davul partisyonlarından oluşan ikinci kısım “Syncopated Pandemonium” başlar. Mason’un çok seri bir ritim tutturduğu bu bölüme Gilmour’da gitarından çıkardığı yankılı çığlık efektleri ile katkıda bulunur. Rick Wright onları, piyanonun tuşlarını dirseğiyle örseleyerek takip eder. Roger Waters zillerden hırsını alamamış olmalı ki, kalkıp gongunun başına geçer ve benzer bir hiperaktif öfke patlamasını onun üzerine boca eder. Gongu parçalamak istercesine kuvvetli vuruşlarla sarsar. Bu bölüm bir anlamda savaşın kendisini temsil eder. 

Daha sonra savaşın sebep olduğu zararları temsilen “Storm Signal” bölümü başlar. Bu bölüm daha fazla klâvye ve Wright’ın ‘Türk Lokumu’ tabiri ile ünlenen karakteristik çalma stili ile bezenmiştir. Ardından “Celestial Voices” adlı son bölüme yumuşak bir geçiş ve Gilmour’un doyumsuz vokali ile beraber şarkı sona erer.  

Parçanın yapısal mühendisliğini, yükselen ve alçalan dinamizmini Waters ve Mason beraber tasarlamışlardır. Nick Mason’un grubun sahnedeki halini tarif ederken kullandığı mizahî benzetme, tam da bu şarkıda kendini gösterir. Grup elemanları sanki onu haksız çıkarmamak için, tüm konsantrasyonlarıyla, kendi ‘lâboratuarlarında’ çılgın denemeler yaparlar. Seyretmesi ise eşsiz bir deneyimdir.

Floyd 70’li yılların başında, özellikle Syd Barrett gruptan dışlandıktan sonra, kendi sound arayışlarının henüz ilk adımlarını atarken, ortak bestelenen o kendine özgü kült şarkılardan birkaçını da “Live At Pompeii” de çalar. Roger Waters’ın sözlerini bir Çin Şiirleri kitabından esinlenerek yazdığını söylediği “Set The Controls For The Heart Of The Sun” ve grubun en sevilen enstrümantal parçalarından bir tanesi olan “One Of These Days, I’m going to cut you into little pieces” bunlardan ikisidir. Maben iki parça içinde özel olarak kamera düzenekleri kurmuş ve öyle filme almıştır. 

“Set The Controls…” Pompei’de akşam saatlerinde çekilerek ışıklandırma parçanın ritmine uygun düzenlenirken, “One Of These Days” de kameralar farklı açılardaki konumlara yerleştirilmiş ve grubun dört elemanı da ayrı ayrı filme alınmıştır. Fakat verilen emeğin tersine, Waters ve Wright’ın kaydedilmiş görüntüleri maalesef kurgu masasına gidemeden kaybolmuştur. Gilmour’da bu parçada sadece kısa bir an gözükür. Koca parça tüm azametiyle Nick Mason’ın kucağına oturmuş ve hani neredeyse (çalan tek kişi olarak gözüktüğünden mi bilinmez) kendisi “One Of These Days” parçası ile özdeşleşmiştir. 

Şarkıyı çalarken görüntülenen tek kişinin kendisi olması belki de biraz dezavantaj olarak da değerlendirilebilir. Çünkü Mason parçanın en atak kısmında bagetlerinden birini elinden uçurur ve acele ile yenisini bacaklarının arasından çıkartırken de kayda alınır. Bu doğal tepki ve olağan kazayı seyrederken bir yandan da Floyd’un parçayı kesmeyip ustalıkla kayda devam etmesini izleriz. Nick Mason’ın bir bateristte olması gerektiğine inandığı refleks davranışlardan birisi olan  “eğer yanlış bir şey yaptıysan, ters ters basçıya bak!” kaidesinden şaşmayıp Waters’a bozuk bir bakış fırlatması da manidardır.

“Pink Floyd: Live At Pompeii” hem Maben’in sanatsal vizyonu hem de grubun meşhur olan asla playback yapmama prensibinden taviz vermemeleri sebebiyle, taşınması mecbur kılınan müzikal âletler, dev kolonlar ve kilometrelerce uzunluğundaki kabloların yarattığı aşırı maliyet hesapları, nakliye problemleri, yönetmenin birçok defa yaptığı şeyi sorgulamasına çanak tutmuşsa da, Pink Floyd’un sonraki yıllarda bir konser filmi yapma istekliliği göstermemesi ve bu alanda oldukça ketum davranması yüzünden oldukça değerlidir. 

1980 Eylülünde Londra’nın Earl’s Court salonunda verilen ve filme de alınan grubun en başarılı albümlerinin başında gelen “The Wall” konsept albümünün konserinin de asla resmi yollardan piyasaya sürülmediğini hesaba kattığımda, kendi adıma en azından, grubun en iyi dönemi sayılan 70’li yılları bu anlamda heba ettiklerini söyleyebilirim.

Waters 1985 yılında grubu terk ettikten sonra, Floyd konser filmleri hakkındaki ketumluğunu da bir kenara bıraktı ve çıkan her iki albümün de konser kayıtları piyasaya sürüldü.

O nedenledir ki, “Pink Floyd Live at Pompeii” bir müzik akımının yaratıcısı olan bu adamları tanımak açısından çok değerli bir doküman olmasının yanı sıra Psychedelic dönemin öncüleri olarak onları bu filmde, Floyd markasını taşıyan müziklerini Vezüv yanardağının eteğinde yer alan antik kent Pompei’nin kalıntıları arasındaki amfitiyatroda çalarlarken izlemek ve hatırlatmam gerek, henüz deneysellik anlayışından uzaklaşmamış ve konsept albüm yapma fikrinin o alacakaranlık şafağında dolanırlarken seyretmek bir mücevher değerinde ve asla unutulmayan bir deneyim. 

Ve önemli çünkü…

Sanat belki de hiç olmadığı kadar tarihin en talihsiz dramatik anının içine enjekte edilirken, öte yandan Pink Floyd’un zihinlerde çağrışımlar yaratan o sanrılı müziğinin esrarlı tınıları,  Vezüv’ün 24 Ağustos 79 yılında gökyüzünü siyah kül bulutlarıyla kapatan o şiddetli püskürmesi ertesinde, sonsuza kadar taşa dönüşmeye mahkûm edilmiş Pompei’nin o sessiz ve insanın kanını donduran görüntüdeki ahalisi içinde sanki yaşama kısacık bir an için dönüşü gibi…   

Sanki kısa soluklu bir NEFES gibi.    

Buffalo '66 (1998)

Öncelikle biraz onu tarif edeyim sana:

Birbirine dolanmış uzun ve kıvırcık kömür karası saçların altındaki yüzüne yerleşmiş göz çukurlarının içinde, hani neredeyse pörtlemiş gibi görünen mavi gözleri ve sakini olduğu bu mahalleden kaçıp kurtulmak istercesine öne doğru çıkıntı yapan sert bir çenenin altında, yay gibi gerilmiş dudaklardan çıkan ve bu düzeneğe hiç oturmayan, ince ve yırtıcı tonda bir ses… Dersem eğer; 

Sen de “AA, ulan bizim Gallo bu” dersin belki…

Bizim Gallo evet, haklısın. 

İşte o bizim Gallo, yani Vincent Gallo oyunculuk kariyeri boyunca, bana soracak olursan, bir kucak çocuğu olmadığını kanıtlamış ender aktörlerden birisidir ve onu alıp asla vıcık vıcık bir romantizm şekerlemesinin içine saramazsın. Sen zaten yapmazsın da, ben onu lâfın gelişi öyle söyledim. Bazen lâf böyle bodoslama üstüne üstüne gelir ya hani. Her neyse işte, olmaz çünkü kanı uyuşmaz, o kalıba oturmaz, ne bileyim, seni bulutların üzerinde gezintiye çıkaracak rehber vasfından uzaktır. Ya da büyük bütçeli bir aksiyon filminde, dünyayı kurtarmaya çalışırken ortalığı kan gölüne çevirip, tozu dumana katan bir adale yumağı da değildir.

Gallo, tabiri uygunsa, sinemada kendi yolunda ilerleyen bir çatlaktır.

Kendisinin yazıp yönettiği ve aynı zamanda başrolünde oynadığı “Buffola 66”, işte tam da onu tanımlayan sıfatlara merkez oluşturan bir yapı taşı niteliğinde zannedersem.  

Ama Gallo’yu belki de benim gibi ilk defa, 1992 tarihli bir Emir Kusturica filmi olan “Arizona Dream”de aktörlük hayalleri kuran Paul Leger karakterini canlandırdığında fark etmiş olabilirsin. Bu filmdeki rolü, üzerine yapışacak kadar, o kadar fazla karakteristik özelliklere sahipti ki, birazına değinmeden geçmem imkânsız. Neden imkânsız olsun, değil tabi ki ama bana ne, hatırlatmak istiyorum. Uzun sürmez.

En akılda kalıcı sahnelerin birinden bahsedeceğim; kuzeni Axel rolündeki Johnny Deep, biraz da alaycı bir yaklaşımla ona aksanındaki tuhaflığın nedenini sorduğunda, biraz içerlemiş bir tavırla ve sanki kendi doğasından gelen bir hakkı savunan ve buna kayıtsızca inanan biri edasıyla, bütün ünlü aktörlerin New York aksanına sahip olduğunu söylerken ona, diyordu ki:

“Funny New York accent, huh?”

Sonra devam ediyordu: 

“Is De Niro FUNNY? Is Pacino FUNNY? Is Rocky FUNNY? Was Rocky FUNNY?”

Asla ve asla yüzüne dokunulmasına izin vermeyen, “Raging Bull” filminde De Niro’nun Joe Pesci’yi karısını düzmekle itham ettiği sahnenin repliklerini ezbere bilen bir sinema fanatiğidir “Arizona Dream” deki rolünde Vincent Gallo.

Tüm benliğini saran aktör olma hayalleri ile katıldığı küçük çaplı bir yetenek yarışmasında, seçici jürinin karşısına geçip, Alfred Hitchcock klâsiği olan “Nort by Northwest” filminde Cary Grant’i bir uçağın kovaladığı sahneyi, büyük bir tutkuyla ve hiçbir mimiği, refleksi atlamadan, kendini yerden yere atarak canlandırması, “Arizona Dream”i hafızamıza kazıyan ve onu kült mertebesine yükselten olağanüstü sahnelerden biriydi. Hatırlarsın. Sırf bu sahne hakkında bile sayfalar dolusu yazı döşeyebilirim buraya!

Hal böyleyken “Buffalo 66” da ise, hapisten yeni salınmış ve neredeyse altına işemek üzere olan Billy Brown’u canlandırır ve bu hayli talihsiz durum yüzünden pejmürde bir aerobik salonu içinden, biraz balıketli bir kız olan Layla’yı (Christina Ricci) zorla kaçırıp onu alıkoyacak kadar da ileri gitme cüretini gösterir. Götürürken de epey hırpalar. Kendine güvensiz tipleri canlandırmakta özel bir yeteneği olduğunu düşünebilirsin bu adamın.

Neden böylesine anlamsız bir saçmalık yaptığını düşünürken sen, aklına birkaç olasılık gelir: mesanesini zorlayan şiddetli basınç mutlaka beynini muhafaza eden kafatası duvarlarını nemlendirmiş ve üzerinde zorlukla yürüyebildiği mantık düzleminde ayağını mı kaydırmıştır?

Hayır! Sadece basit bir isteği vardır: Anne ve babasını görmeye gittiğinde, birkaç saat boyunca onun karısı gibi davranması ve bunu yaparken de olabildiğince ikna edici olması gerekiyordur. Ebeveynlerine bir karısı olduğu hakkında yalan söylemiştir ve doğruyu söyleyecek cesareti yoktur; hapiste yattığını bile bilmiyorlardır. Zaten annesi (Angelica Houston) hiçbir şeye ilgisi olmayan ve sadece taraftarı olduğu takımı önemseyen koyu bir Amerikan Futbolu hayranıdır. Alışılmadık bir anne karakteri doğrusu.

Babası ise hayal kırıklığı yaşamış bir şarkıcı eskisidir ve o da yalnızca midesini düşünen ve yiyeceği öğünlerden asla feragat etmeyen, sinirli ve saldırgan bir adamdır. Bir ara Layla’yı bile sertçe azarlar. 

Hikâyenin akışı daha çok bir kara-komedi tarzında ilerliyorsa da Vincent Gallo’nun mizah anlayışında ilginç ve ağır bir dram janrı da her zaman bulunuyor. Oyunculuk ya da yönetmenlik fark etmeksizin o koyu kıvam daima çevresindeki atmosferi çevreleyen bir aura gibi ve o bu durumdan faydalanmasını çok iyi beceriyor.  

Öte yandan Vincent Gallo, sanki Tarantino’nun açtığı yoldan ilerleyerek, sinema dünyasında kült mertebesine erişmiş oyunculara da yer veriyor ve bir anlamda onları da onurlandırıyor. Mickey Rourke ve Ben Gazzara filmde görülen isimlerin başında geliyor meselâ ve hepsinin Gallo ile ortak sahneleri var. Bu bana göre çok önemli bir ayrıntı ve belki de fazla duygusal. 

Christina Ricci ise apayrı bir fenomen; iç gıcıklatan kilosu ile elbisesinden her an taşacak izlenimi uyandırıyor. Olumlu anlamda söylüyorum bunu. Aslında olumsuzu nasıl olur bu gözlemin hiçbir fikrim de yok. Var da, kastettiğim o değil, dolayısıyla anlatmaya lüzum yok. Gerçi yeterince bahsetmiş bulundum. Yahu tamam, kendin bak, orada işte…

Bir diğer konuysa Gallo’nun bu filmi olağanüstü bir duygusallıkta sahiplenmiş olması. Elbette kendi yazıp yönettiği bir film bu ve onu tüm hassasiyeti ve varlığı ile savunması gayet anlaşılabilir fakat 1998 yılında,  televizyon kanallarının birinde yayınlanan film eleştirisi programına ansızın yaptığı baskın da hayli şaşırtıcı!

O programda eleştirmenlerce yerden yere vurulan “Buffalo 66”yı stüdyoya, hiç üşenmeden bizzat kalkıp gittikten sonra “gelin bunu yüz yüze konuşalım beyler!” tavrıyla bir köşeye kurulup, entelektüel duruşundan taviz vermeden oradaki eleştirmenleri tek tek ters köşeye yatırıp, şaşırttıktan sonra bile bununla yetinmeyip bir de birkaçının film hakkındaki olumsuz düşüncelerini de değiştirebilmesi gerçekten takdire değer. Üzerinde ev kıyafeti olduğunu anlamakta zorlanmayacağın bir eşofman takımı ile birbirinden ukalâ dört film eleştirmeninin (birisi program sunucusu da olabilir) arasına dalıveriyor adam! Cesaret mi, çılgınlık mı sen düşün ve karar ver. Bu anın videosunu istersen aşağıdaki linkten seyredebilirsin. 

“ VINCENT GALLO VERSUS CRITICS”

Böylesine cilâlayıp parlatmama rağmen, Gallo her zaman doğru kararları alıyor denemez elbette. Son yıllarda yukarıda saydığım ve asla ‘yapmaz’ dediğim şeylerin çoğuna bulaşmış bu aykırı adam. Neden böylesine vasat ve saçma projelerin içinde yer aldığını anlamadığım yapımlarda, sürpriz yumurta gibi ortaya çıkması gelenek olmuş. İçlerinden birisini, 2012 yılı bir İtalyan yapımı olan “La Leggenda di Kaspar Hauser” filmini geçtiğimiz aylarda seyretme GAFLETİNE nail oldum ve işin gerçeği filmle alâkalı olarak beklentim de yüksekti ama hayal kırıklığı o kadar büyük oldu ki, filmden birkaç saat sonra tüm yediklerimi çıkardım ve dahası örtü döşek hasta oldum. 

Nihayetinde herhâlde üşütmüşüm kuşkusuz. Örtü döşek yatmamın sebebi olarak bu lânet olası filmi işaret etmek ya da bağrı yanan biri gibi intizar etmek istemiyorum. Yersiz olur (acaba?). Yine de, istersen bir de aç karnına (yediklerini olduğu gibi çıkarma sonra) sen seyret filmi…

Yaptığı etkiyi test etmiş oluruz. 

Not: Çıkardıklarını yorum bölümüne betimleyebilirsin. 

Wristcutters: A Love Story (2006)

Birisine bir gün her şey yeterli gelir ve artık bittiğini anladığı an, tüm âleme (eğer serde narsistlik de varsa, yazılı olarak) ilân eder:

“Tüm hayal kırıklıklarımı tıkıştırdım bohçama ve öteki dünyanın otoyolunda otostop çekmeye çıktım!”

Teşbih gayet anlaşılır ve açıktır ki, mantık düzleminde konumlanmış tüm kanaatler zelzeleye uğramış ve hepsi yerleşik ve oturmuş kalıbından sökülmüş ya da yerinden oynamıştır. Böylece hayata karşı verilen bu nefsi müdafaa kapışmasında, kayışı kopartan bu zavallı insan evlâdının, usulen haklılık gerekçesi tam ve yerinde bulunmuş ve öte dünyaya iltica girişimi muhtemelen kabul görmüştür.

Resmi yazı paragrafı gibi oldu biraz. Mührü vur! İmzayı yapıştır! Bürokratik teamüllere uygun. Ne! Yoksa sen, orada olmadığını mı düşünüyordun. Bürokratik bokun püsürün demek istiyorum. En süründüreninden hem de, neyse konu bu değil…

“Wristcutters: A Love Story” neşesinin içinde tuhaf ve soluk renkli bir ıstırabı, az buçuk çekinerek, önüne iteleyen bir film. Ne güzel. Kaşıkla gitsin.

Sana, aşk acısının en makbulünü tarif etmeye kalkışıyor ama hiç öyle didaktik mesajlar vermeye kalkışmadan, sıradan ve olağan hallerle yapıyor bunu. E sen de bir kıyaslama yapacak tecrübeye sahipsin elbette. Bu tarif oldukça anlaşılır. Aşkından bu dünyada ağlıyorsun, kederinden boşalan salya sümüğü öteki dünyada siliyorsun. Muhteşem. Yanlış anlama, ağlak bir Türk filmi melodramı benzeri bir şey değil bu, hatta filmde ağlayan biri bile yok. Öyle değil. Yani yarım kalmış meselelerin peşini asla bırakmama inadını anlatmaya çalışıyorum, esprili bir dille, belki de yapmasam daha iyi anlatabileceğim. Aman kime ne!

Sanıyorum senin de kabul edeceğin gibi, öte dünyaya gidiş biletini kendi iradenle kesmenin sebepleri değişkendir ve haklıydı-haksızdı konusunu didiklemek sıkıcı ve manasızdır hatta tartışmak bile çoğu zaman anlamsız ve saçmadır. Çünkü gitme sebebini yalnızca giden bilir. Elbette bundan farklı düşünüyor olabilirsin. Orasına ben karışmam…

Aşk çoğunlukla baskın bir sebeptir. Değil mi? Bana katıldığını düşünüyorum.

“Wristcutters: A Love Story”in hiç sıkmayan ve eğlenceli bir karamsarlığın hemen kendini ele verdiği hikâyesinde, çok geçmeden fark edeceğin en büyük ayrıntı belki de: tüm âşıkların başının üzerinde bir hale gibi taşıdığı o uğursuz gözü karalık ile birlikte, hiperaktif kimyanın zihni çırpmaya başladığı dakikalarda, kontrolün yitirilmeye başlandığı andan itibaren aslında kontrolün hala kendinde olduğu algısına yelken geren o yanıltıcı ruh halidir. Aşk şüphesiz, insanda bir tür donanımsal arızaya yol açan fakat her halükarda, kaçınılmaz olarak, ona sahip olunması arzusunun baskın çıktığı bir illüzyondur. Sonucunda muhtemel ‘zincirleme kaza’ benzeri felâketleri tetiklese de…

Zia (Patrick Fugit) ismindeki genç adam da bu arzuya kendisini kaptırıp, akıntının içinde kaybolup giden ahaliden. Terk edilme acısını bastırabilmenin en iyi çaresinin bileklerini doğramadan geçtiğini düşünerek banyosunu kan deryasına çeviriyor. Elbette sadece kendini öldürenlerin gittiği tuhaf bir dünyaya gözlerini açacağını bilmeden yapıyor bunu; sıkıcı ve rutin işlerin hala devam ettiği, hatta yaşamak (!) için bir işe ihtiyaç duyacağın türden bir ara dünya burası!

Aklıma hemen, böyle bir hikâye Tim Burton’un elinde neye dönüşürdü acaba, sorusu geliyor. Kumlardan yılan benzeri tuhaf yaratıklar mı çıkardı yoksa şekli ve tabiatı insana benzemeyen eciş bücüş varlıklar mı doldururdu ekranı? Başka bir dünyayı betimlerken seni o dünyaya yabancılaştıracak tüm elementleri bir bir sıralar ve büyük oranda da bu yabancılaşma üzerinden hikâyeyi yürütürdü gibime geliyor. Goran Dukic’in neyse ki böyle bir derdi yok. Herkesin, ölümünden kendisinin sorumlu olduğu bu ara dünyayı sadece daha renksiz ve silik bir gri tonda göstermeyi tercih ediyor.

Zia kendisinden birkaç ay sonra, bileklerini doğrama sebebi olan sevgilisi Desiree’nin (Leslie Bibb) de kendi canına kıydığını, alışveriş için gittiği markette kafasını boylu boyunca ikiye ayırmış bir başka ahbabından öğrendiğinde, pişmanlığını bir kenara koyup tüm benliği ile sevdiği bu kadını aramaya girişiyor. Kendisi burada ise, onunda bu dünyada bir yerde olması gerekiyor çünkü.

İşte sana aşkın, kan vücuttaki dolaşımını yapmadığında bile etkili hararetini koruduğunu gösteren önemli bir ayrıntı; bu meret her türlü durumda zihni kontrolüne alabiliyor. Ölüysen bile…

Bu noktadan sonra ise, arayıp da bulamayacağın (kolaylıkla bulamayacağın) tarzda bir tür yol filmi seyretmeye başlıyorsun ve evet, çok da eğleniyorsun. Zia, çılgın bir amatör Rus Rock grubunun solisti olan Eugune ve onun kendisi kadar tuhaf arabası ile Desiree’ye yeniden kavuşmak amacıyla yollara düşüyor. Bu arada Eugune demişken, bu adamı kim yazdıysa eline sağlık demek gerekiyor. Oynayanı da muhteşem olunca, ortaya hayli orijinal bir karakter çıkmış. Ona hayat veren aktör Shea Whigham’ı “Boardwalk Empire” dizisine aşina isen, Eli Thompson rolüyle belki hatırlarsın.

Yol hikâyelerinin değişmeyen en önemli (çoğunlukla) unsuru arabalardır; öyküye karakterden fazlasını katarlar. Senin de bildiğin gibi, uzun yola çıkacağın arabanın dikkatli seçilmesi gerekir. Dikkat etmen gereken bir sürü detay vardır. Meselâ, freni tutuyor mu? Aklına gelsin! Ha! Farlar sağlam mı? Ne bileyim işte, yağı suyu tamam mı? Sağ ön koltuk altında bir kara delik mevcut mu? Tabi. Bu da önemli. Elinde ne tutuyorsan sıkı tut, kayıp koltuğun altına giderse haydi geçmiş olsun. Kara delik tarafından yutuldu bile. Zia’nın bu anlamda güneş gözlüklerinin seri katili olduğu söylenebilir. Hemen hemen hiçbir şey elinde sağlam kalmadan başka bir boyuta sürüklenip gidiyor.

E söylüyorum sana, burası enteresan bir dünya!

Bir başka güzellik de yoldan aldıkları Mikal. Kendine has çocuksu bir güzelliğe sahip bir kadın Mikal ama aynı zamanda baş kaldıran bir yapısı da var. Kendisinin bu dünyaya yanlışlıkla getirildiğine inanıyor ve bu yüzden yetkililerle görüşmek için yollara düştüğünde ise Zia ve Eugune ile karşılaşıyor. İkisi ve içinde her şeyi yutmaya eğilimli bir kara delik barındıran arabaları ile birlikte yollara düşmek onun için hiç sıkıntı değil. Gidilecek yönü bile biliyor aslında. Mikal’e can veren Shannyn Sossamon’u izlediğinde, benim gibi ona hayran olacağına (tamam, çoğunlukla güzelliğine; niye ki oyunculuğu da gayet iyi, e o zaman güzelliğini ne sıkıştırıyorum araya, e güzel kadın çünkü, tamam kapatıyorum parantezi) eminim.

Tom Waits!

Bu kadar tuhaflığın arasında onu da görmek hoşuna gider mi? Zaten kambersiz düğün olmaz deyişine yakışan bir öngörüyle her tuhaflığın içine kendisini atmasını bilen bir üstat. Onu seyretmek apayrı bir zevk. Çünkü komik bir adam ama bu özelliğini, kendisini saçma bir mizahın mizanseni haline getirmeden becerebilen ve oyunculuğu da gayet iyi kotarabilen bir zırdeli. Haydi, onu da yazdık kadroya.

Başka ne söylenebilir ki…

Bilemiyorum, belki de sen karalarsın bir şeyler… Senden de okumuş oluruz onları.

Sadece küçük bir son söz;

Bu film, bohçanda ne kadar çok hayal kırıklığı varsa gideceğin yerde benzer dolulukta bohçalara sahip insanların arasına karışacaksın, diye fısıldıyor kulağına. Öncesinde biraz cesaretli olmak gerekiyor belki ve…

Unutulmaması gereken önemli bir ayrıntı! Bir anlamda, gidiş biletinin kırmızı mürekkepli yarı silik damgası…

Bileklerini aralayacağın dikine yırtıklar…

Hani tren rayları nizamında, bir yolculuğu anımsatan.

Ink (2009)

Sokak kaldırımlarında satılan o ucuz CD’leri hatırlar mısın? Gösterime yeni çıkan veya çıkmasına daha birkaç ay olan filmler, önce o kaldırımlardaki tezgâhların malı olurdu.

Bazen aralarında, hiçbir yerde rastlayamayacağın, tuhaf filmler de olurdu ve eğer şanslı isen o filmleri yakalayabilirdin.

Bağımsız ve düşük bütçeli filmlere karşı olan tutkum, yıllar öncesinde (yanılmıyorsam 2000’lerin başıydı) başlamış ve sanki kan içmeye çıkmış bir vampir açlığında ya da burnu kilometreler ötesinden leşin kokusunu alan bir çakal duyarlılığında, o sokak senin bu kaldırım benim, bıkmadan arayışlarını sürdüren bir amatör sinefil yaratığına dönüşmüştüm.

Sokak kaldırımlarına serilen tezgâhların üzerinde, küçük poşetlerinin içinde rengârenk görülen ve ufak film afişleriyle albenisi yükseltilen bu CD’ler, bir pazarlama sömürüsüydü belki ama benim için açlığımı giderecek üstelik de alternatifsiz (cepte beş kuruş yoktu) bir açık servis menüsü gibiydiler. Çoğu zaman, aralarında ileride kült statüsüne erişebilecek potansiyeli olan filmleri keşfetmeye çalışırdım. Bir kısmını arşive kaldırır ve CD çantama özenle yerleştirirdim; kafama estiği zaman çıkarır ve keyifle izlerdim.

Tutkunu olduğum birçok yönetmenle bu sayede tanıştım. Entelektüel manada demek istiyorum yani, yoksa kimse ile el sıkışıp öpüşmedik tabi! Ayrıca sevmem el sıkmayı. Öpüşmekten de kaçınırım. Demek istediğim… Ne açıklattırıyorsun ki, anladın sen!

Her neyse…

Büyük yapım şirketlerinin pek yüz vermediği bu yapımlar ile yüksek bütçeli filmlerin arasındaki fark günümüzde görsel ve işitsel teknolojinin de devreye sokulmasıyla daha da açıldı. Sen de farkına varmışsındır gerçi; artık bir öyküyü sinemaya aktarmak, yönetmenin ve senaristin piyasaya meydan okuma cesaretine veya büyük şirketlerin yapımlarına sıçrama yapabilmek adına göstereceği maharete bağlanmış durumda. Bu mahareti seçkin kılan filmlerse çoğunlukla, bir post-apokaliptik bilim kurgu (kıyamet sonrası kurgusu) öyküsüne sahip senaryoları çok kısıtlı bir bütçeyle ve yıldız olmayan, tanınmamış oyuncularla çekilen bir yapımda, kararlılık ve azimle, tatmin edici sonuçlar alma becerisinde kendini gösteriyor ya da yapımcı firmalar tarafından yönetmenin potansiyeli böyle bir yapımla ölçülüyor da denilebilir. 

Ne kadar iddialı lâflar ediyorum değil mi? Farkındayım. Dur bakalım, hayırdır…

Ama haksız da sayılmam. Hemen bir örnek: Güney Afrika’da geçen bir bilim kurgu hikâyesi olan “District 9”u yazan ve yöneten Neil Blomkamp, daha sonra büyük bütçeli bir yapım olan “Elysium” u çekti; şu anda ise üzerinde uğraştığı proje, herkesin bildiği bir klâsik olan “Alien” serisinin beşinci filmi üzerine ve Sigourney Weaver’ı bile tekrar “Ellen Ripley” karakterine döndürmeyi başarmış görünüyor. Gerçi Ridley Scott projeyi biraz daha ertelemesini rica etmiş keza kendisi “Prometheus (2012)” un devamı niteliğinde olacak olan “Alien: Paradise Lost” filminin hazırlıkları içinde fakat kulağıma şimdi fısıldanan bir bilgiye göre de (tabi yersen) Scott yeni projenin ismini bir kez daha güncellemiş ve bu defa adını “Alien: Covenant” şeklinde açıklamış. Teşekkür ediyorum gaipten gelen fısıltıya ve yazıma kaldığım yerden devam ediyorum efendim. Efendim? Ha, yine bir ses sanki mırıl mırıl… geçelim!

Ne diyordum? Kariyer şeceresini, tırnağı ile kazıyarak oluşturmak bu olsa gerek. İster saygı duy ister duyma. Henüz işin başında olanlar da var. Yaa…  

Yakın sayılabilecek tarihli (2009) bir yapım olan “Ink” işte bu tarife yakışır özellikte bir yapım. Dediğim gibi, büyük bütçeli filmlere ve yapımcı firmaların yönetmen listesine bir sıçrama formülü olarak kullanılan, artık klişeleşmiş bir kıyamet sonrası öyküsünü anlatmıyor sana ama 2008 yapımı bir bilim kurgu fantezisi olan “Franklyn”e benzer, yani nedir o, başka bir gerçeklik üzerinden hikâyeyi geliştirerek, yarı düşsel bir bilim kurgu öyküsü vaat ediyor izleyicisine. Bir baba-kız ilişkisi üzerinden ilerleyerek, az buçuk melodram sosu da eklemiş yazan ve yöneten Jamin Winans.

Winans’ın henüz büyük bütçeli bir yapım için seçildiğini söylemek mümkün değil. En son çektiği 2014 tarihli “The Frame” de yine kendisinin yazıp yönettiği ve bilim kurgu öğeleri taşıyan bağımsız bir sinema örneği ve bu filmin de hayli enteresan bir hikâyesinin olduğunu bilmeni isterim okur. Olur ya, karşına çıkarsa geri çevirme diye...

“Ink”e gelince, o içinde bulunduğu düşsel gerçeklik dünyasında, kendisine saygı duyulmasını sağlayabileceği bir statünün peşinde koşan ve bu yüzden küçük bir kızın ruhunu çalmaktan çekinmeyen, küçük histeri nöbetleri geçiren, enteresan bir varlık. Yırtık-pırtık paçavralardan gelişigüzel dikilmiş siyah kıyafeti ve yüzünü büyük oranda saklayan başlığı ile Ink, korkutucu görünümünün ardında kendine has bir merhamet duygusunu da taşıyor denilebilir. Ne yaptığını ve neden yaptığını bilen fakat bu yüzden vicdanî muhasebesini bir türlü içine oturtamayan bir umacı o; maalesef kâbusların efendileri olarak bilinen, “Incubi” adındaki varlıkların arasına katılmak ve onlardan birisi olma arzusu genellikle ağır basıyor. 

Ink ekranda sanki fazlası ile sinema dünyasının çeşitli karakterlerinden esinlenilmiş biri gibi dursa da, aslında bu durum pek rahatsızlık yaratmıyor. Belki de bende öyle bir etkisi olmadı, bilemiyorum. Rahatlıkla söyleyebilirim ki Ink, tanıdık yapısı yüzünden ağızda nostaljik tatlar bırakan bir karakter ama sadece o kadar. Kesinlikle çalıntı veya şu filmdeki bu karakterin ters-yüz edilmiş hali değil. Örnek vermek gerekirse, özellikle kıyafet tarzı Yüzüklerin Efendisi üçlemesinin Nazgül Efendilerini andıran bir görüntüde; belki de aynı terzinin müdavimleridirler! (resmen yazı can çekişiyor…)  

Tabi bir de filmin görsel efektlerindeki teknik detaylar konusu var. Seni tatmin eder mi, orasını bilemem… Bence o detaya takılmadan seyretmek en iyisi olacaktır. Çünkü film sanki bir ev kamerası eşliğinde çekilmiş intibası uyandırıyor ama Winans kamera arkasında oldukça becerikli işler yaparak bir anlamda filmini kurtarıyor.

Ink’in küçük kızı odasından kaçırma sekansı da bunlardan biri. Kızı korumaya ve onun elinden kurtarmaya çalışan “İyilik Melekleri” ile Ink’in arasında yaşanan kavga, seyredilmesi bir hayli zevkli ve sanki “Matrix” üçlemesinden kopup gelen bir dövüş koreografisi sekansı ansızın yakalayıveriyor seni. Gerçi her nedense, hepsi birer Ninja ustalığında dövüşüyorlar ama dediğim gibi, bazı ayrıntılara takılmamak en iyisi Doc!

Marty McFly üslûbu ve tonlaması ile sana “Doc” diye seslendim az önce, duydun mu?

Ya evet…

………….?

Niye yaptım acaba?   

       

   

Kafka (1991)

Kendine has bir mizaçtan türeyen seçkin benzersizliğini -sık geçirdiğini düşündüğüm- depresyon buhranlarından süzdürmüş bir dehanın, kabiliyet panayırındaki o TEKİNSİZ YARATICILIĞINI beslediği öz kaynak, sadece öz güven yoksunluğu olabilir mi? Ne dersin okur?

Adamına göre değişir, biliyorum. Biraz daha açayım.

Diyelim ki:

Franz Kafka yazıp çizdiklerini değersizleştiren bir son planlaması yaptığında bile, aslında bu edimin onları nadide ve ilginç eserler mertebesine taşıyacağının gayet farkında olarak, kasıtlı bir bilinçle mi böyle bir fikri aklında kurguladı dersin?  Ya onun kendisine olan güvensizliği (özel hayatından ziyade bir yazar olarak) bir şaşırtmaca ya da hedef saptırmadan ibaretse. Söylemek istediğim, korunmaya gereksinim duyduğu şeye karşı bir tür kamuflaj oluşturmak ve bu kamuflaj ile geçmişinden birini ya da aksine tamamen kendisini korumaya yönelik, ne bileyim, belki bir tür psikolojik güvenlik barikatı olarak kullanmayı seçmiş olamaz mı? 

Korumaya çalıştığı kişi geçmişinden biriyse eğer, o kişi kimdi? Bilmiyorum, sen söyle. Belki de hiçbir zaman anlaşamadığı babasıydı…  

Boş sayfanın önüne geçip neden komplo teorileri oluşturmaya başladım, bilemiyorum. Üstelik Kafka hakkında! Öyle sinsi planların peşinde koşacak biri gibi durmasa da, ne bileyim işte, düşünmeden edemiyorum. Neyim var benim…

Belki de sadece korkunç güvensizliğinin mantığına daha ağır bastığı bir ana yenik düşmüştü. Ya da varoluşunu bencilce kuşatan karanlık bir lanet olduğunu ve asla bununla baş edemeyeceğini düşünüyordu. Bu hezeyanlı paranoyayı kafasında iyice harlandırdıktan sonra ise, tüm yazdıklarını işaret edip “yakın ulan hepsini” demiş olabilir. 

Adama karşı bir garezim falan yok. Yeminle yok! Belki kızgınım sadece…

O da niye? Uzun hikâye ama (gerçi biliyorsun) kısaca söyleyeyim, 1991 yapımı “KAFKA” filmi için yazdığım KOSKOCA yazı, habersiz, destursuz çekti gitti! Silindi, müdür! E peki neredeyse 90 yıl önce göçmüş birinin bunda ne suçu, günahı var, diyebilirsin. Haklısın, yok. 

Kuruntumun sebebi, hani Kafka’nın -teorik olarak- üzerine yapışmış o kasvetli bahtsızlık, insanın içini tüketen teslimiyetçi kadercilik, ne bileyim, sen seç birini, işte tüm bu devasa lanet hortlayıp gelip benim yazıma musallat olmuş gibi hissediyorum ve bu duygu içimi kemiriyor; gücenmiş uzak akraba gibi bir köşede somurtarak oturup bir terslik çıkarmanın fırsatını kolluyorum sanki. 

Ya da çok daha kötü bir psikolojik afet; beyaz bir tişört ve beyaz bir pantolon giydirip beni sokağa, insan güruhunun içine bırakmışlar da, kendimi bu facia usulsüzlükten kurtarma yolunu bir türlü bulamıyormuşum gibi hissediyorum. Bakma öyle; kasığında fecaat bir basınç ile işeyecek kubur aradığın o koşturmacılı, telâşlı kâbusları hatırla! Aynı şey!

Yazı da iyiydi ha! (yazıyı okumadığın için havasını basacağım ya mutlaka) 

Bursa’nın siyah üzümü gibi tatlı bir mizahı vardı. Soğuk, soğuk böyle… Gülme iması güden yapmacık parantezlerden hoşlanmadığım için kusura bakma.  

Hafızamı biraz zorlayayım, nasıldı, neler karalamıştım?  

Sanırım önce filmin yönetmeni Soderbergh’i, çok fazla ayrıntıya girmeden hatırlatmış ve birkaç satır sonra da bu filmde yıllardır beni etkisine almış ve hala da almayı sürdüren sahneye geçiş yapmıştım. Hey gidi günler! Zaten Soderbergh’i paragraflar açarak yazmaya çok da lüzum olduğunu düşünmüyorum. Adamın filmografisini, aşağı yukarı bildiğini düşünüyorum. Bilmiyorsan senin ayıbın.

Soderbergh filmi kafasında çekmeye başladığında belli ki onu, bir Kafka biyografisinden çok farklı bir uzama yerleştirmeyi planlamış ve bu plan doğrultusunda, ellili yılların Film Noir (Kara Film) türünde bir bilimkurgu olan, 1998 yapımı “Dark City” nin de senaryosunu yazan Lem Dobbs’ın kapısını çalmış ya da yapımcı firmaya kapısına gitmeleri yolunda baskı yapmış; tam tersi de olabilir, yapımcı firma Soderbergh’e Dobbs ile çalışması için telkinde bulunmuş da olabilir. Her iki olasılıkta gösteriyor ki, bu konuda hiçbir fikrim yok. Bu konudaki bilgisizliğimin çok da bir önemi yok, önemli olan, “Kafka” yarı otobiyografik kesitlerden oluşan ama bir yandan yazarın önemli kitaplarından bazılarını belirsizce alıntılayıp, distopik bir dedektiflik hikâyesi türüne dönüştüren enteresan bir film olması.

Zaten daha filmin başında, çok garip bir cinayete şahit olduğunda, “ne oluyor, bu da ne?” diye telâşlı bir meraka hemen kapılıveriyorsun. 

Bu faili meçhul cinayeti üstünkörü soruştururken kendini bir anda çok büyük bir olay örgüsünde, hasıraltı edilen detaylı bir kumpasın kilit adamı durumuna sokuyor. Motivasyon kaynağı ise, sabah uyandığında kendini dev bir böcek olarak bulan bir adamın hikâyesini yazan birine göre oldukça insancıl…

Kafka’yı canlandıran Jeremy Irons’ın gergin yüzüne tuval oluşturan solgun cildi, çoğunlukla siyah-beyaz çekilmiş filmin tedirgin edici, donuk ve tehditkâr atmosferine birebir uyuyor. Seyreden kişiyi mesafeli bir yaklaşıma sokan bu duyguyu, Soderbergh’in bilerek filmin genel atmosferine oturttuğunu düşünüyorum. Prag’ın, Gotik ve Barok mimarisi ile çevrelenmiş sokaklarında, esrarengiz bir cinayet, bürokrasinin temellerine kadar inen bir kumpas hikâyesi seyrederken, şehir sana olası şüphelilerden birisi gibi görünmeyi başarıyor. İşte bu Soderbergh’in yeteneği!

Kültürel ve tarihi bağlamda köklü bir şehir olan Prag’ı, bir dedektif maharetinde oradan oraya koşturduğu Kafka ile beraber hikâyesinin temeline oturtabilecek kadar zeki bir adam Soderbegh. Burada bahsettiğim söz konusu zekâ: Kafka’nın kişiliğinden kaynaklı o esrarengiz huzursuzluğu körükleyen, kaygılı bir mesafeyle daima ayrıksı duran ve bu tesiri çevresine hissettiren kişilik yapısını, onun doğup büyüdüğü şehrin atmosferine tabiri caizse aşılamasında ve bir anlamda Prag’ın, Kafka’yı sanki bir aile şefkati ile sarmalayan, kuşkulu ama görkemli bir yandaşa çevirmesinde yatıyor. 

Öyle ki, sanki şehir onun üzerini bir Elf pelerini intizamında örtüyor ve kaynağı belirsiz tehditlerden, gerçi Şato gayet de kesin bir tehdit, şöyle düzelteyim öyleyse, kaynağından çok nerede ve ne zaman geleceği kestirilemeyen tehditlerden (ha! şimdi oldu), sembolik manada Kafka’yı himayesine almış da sanki onu sakınıyormuş gibi koskoca Prag!

Sembolik manadan kastım, görüntü yönetmeninin filme olan dokunuşunun konuya olağanüstü bir nitelik kazandırması ve bu sayede mekânın, filmin aktörlerinden birine dönüşüyor olması malum; anladın değil mi? 

Peki, soruşturmasının sonucunda Kafka mecburen Şato’nun içine girdiğinde ne oluyor dersin? Prag ile Kafka arasındaki benzer duygusal örtüşme varlığını sürdürebiliyor mu? Kesinlikle hayır! Yönetmen o andan itibaren, başlangıçtan itibaren gözünün içine serptiği gri kurumu temizleyiveriyor ve Kafka’yı izole edilmiş dünyasından çıkarıp daha yalıtkan ve tehlikenin artık elle tutulabilir olduğu bir dünyaya sokuyor. Şatonun içi, dışarının güvenli izolasyonunun sağladığı renksizliğin aksine, daha sıcak bir tehdidin kıyısında hissettiren, yüzleşmenin ve gerçekliğin canlı rengârenkliğinde ve burada Kafka kendisini bir anda o kadar yabancı, o kadar tehlikeye açık hissediyor ki, bir süre için orada olma amacını bile unutuyor.

Soderbergh’in öyküye kattığı bu sembolizm bence filmin değerini yükselten ve onu kült seviyesine yaklaştıran bir unsur. Siyah-beyaz & renkli ayrımını bu denli güçlü anlamlar ve imalar katarak kullanan bir başka film hatırlamıyorum; en azından benim seyrettiklerim arasında böylesine belirgin bir vurguyla işlenmiş olanı yoktu. 

Tabi filmin müzikleri de bahsettiğim vurguyu yaratmakta oldukça etkili oluyor. Emin olmamakla beraber, filmin kaotik yapısını sağlamasında yardımcı olan o telli çalgı sanıyorum ki bir harp ve farklı bir roman müziği arka fonda akıp gidiyor. Öyle dansöz oynatan tarz değil anlayacağın. Merak ediyorsan sorumlusu Cliff Martinez adlı bir Amerikalı ve çalıştığı yönetmenler arasında Nicolas Winding Refn’de bulunuyor. 

“Kafka”yı seyredersen eğer senin üzerinde de aynı etkiyi bırakır mı bilemiyorum. Belki de sen, bambaşka bir yönüyle, daha farklı bir sekansıyla filmi beğenirsin. Benzer etkiyi yapmasından daha tercih edilebilir bir durum olur elbette. 

Öyleyse…

Ne?

Ha! İlk yazıdan daha mı iyi oldu bu yazı diye düşünüyorsan; hiç lâfı dolandırmadan, hemen sana ne düşündüğümü söyleyeyim:

Tabii ki hayır.